QUY ĐỊNH VỀ ĐĂNG KÍ SỰ KIỆN HỘ TỊCH VÀ THẨM QUYỀN CỦA CÔNG CHỨC TƯ PHÁP - HỘ TỊCH CẤP XÃ

 Nguyễn Thị Thu Lan - Giảng viên khoa Nhà nước - Pháp luật

Hộ tịch là những vấn đề cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra đến khi chết. Nhà nước quản lý hộ tịch nhằm theo dõi thực trạng và sự biến đổi về hộ tịch, trên cơ sở đó bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời góp phần xây dựng các chính sách về kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và dân số kế hoạch hóa gia đình phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước.

Xét từ phương diện khoa học quản lý nhà nước quản lý hộ tịch có vị trí trung tâm của hoạt động quản lý dân cư. Đây là một lĩnh vực quan trọng của nền hành chính mà mọi quốc gia đều phải quan tâm. Sự vững mạnh của một quốc gia liên quan mật thiết với hiệu quả của hoạt động quản lý dân cư nói chung và quản lý hộ tịch nói riêng. Vì vậy, quản lý hộ tịch phải được điều chỉnh bằng một đạo luật do Quốc hội ban hành.

Trước yêu cầu đó, Luật Hộ tịch đã được Quốc hội khoá XIII thông qua tại kỳ họp thứ VIII ngày 20/11/2014, gồm 7 chương và 77 Điều, nhằm thể chế hóa các quy định mới của Hiến pháp sđ năm 2013 về quyền công dân, quyền con người, phù hợp với lộ trình đã được đặt ra để triển khai thi hành Hiến pháp. 

Trong các chương trình giảng dạy của Khoa Nhà nước - pháp luật có nhiều bài giảng liên quan tới nội dung hộ tịch như:

- Chương trình TCCT- HC: bài “Nội dung cơ bản một số ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam” (Luật Dân sự, Luật Hôn nhân và gia đình..); bài “Pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở”; bài “Quản lý hành chính - tư pháp ở cơ sở”...

- Chương trình trung cấp Luật: Môn luật Dân sự, Luật Hôn nhân và gia đình, môn Công tác hộ tịch…

Vì vậy việc nghiên cứu, cập nhật những quy định mới của Luật Hộ tịch để áp dụng vào mỗi nội dung cụ thể của bài giảng là hết sức quan trọng cần thiết.

Tham gia Hội thảo Khoa học của Khoa Nhà nước - pháp luật tôi có bài tham luận với nội dung: “QUY ĐỊNH VỀ ĐĂNG KÍ SỰ KIỆN HỘ TỊCH VÀ THẨM QUYỀN CỦA CÔNG CHỨC TƯ PHÁP - HỘ TỊCH CẤP XÃ ”.

            * Quy định về đăng kí hộ tịch: 

Có nhiều quy định mới mang tính đột phá trong đăng ký hộ tịch. Cụ thể:

- Về thẩm quyền đăng ký hộ tịch:

 + Luật mở rộng quyền lựa chọn của cá nhân khi đăng kí sự kiện hộ tịch. Trước đây, theo quy định tại Nghị định 158/2005/ NĐ-CP của Chính phủ về Đăng ký và quản lý hộ tịch thì việc đăng ký hộ tịch phải được thực hiện tại UBND nơi đăng ký thường trú, nếu không có nơi đăng ký thường trú thì mới thực hiện tại nơi đăng ký tạm trú. Theo quy định của Luật Hộ tịch tại Điều 4 thì cá nhân có thể lựa chọn 1 trong 3 nơi để đăng ký hộ tịch, gồm nơi đăng ký hộ khẩu thường trú, tạm trú hoặc nơi đang sinh sống.

VD: Về thẩm quyền đăng ký khai sinh của cấp xã: Cá nhân được lựa chọn nơi đăng ký của cha hoặc của mẹ, chứ không bắt buộc phải đăng ký khai sinh theo nơi cư trú của người mẹ như Nghị định 158 về nội dung giấy khai sinh. Luật bổ sung thêm thông tin số định danh cá nhân của người được đăng ký khai sinh.

+ Thẩm quyền đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch: Theo Nghị định 158 thì UBND cấp xã, cấp huyện nơi đã đăng ký khai sinh trước đây mới có thẩm quyền giải quyết việc thay đổi, cải chính hộ tịch cho người dưới 14 tuổi (cấp xã), đủ 14 tuổi trở lên (cấp huyện). Còn theo Luật Hộ tịch thì không chỉ UBND cấp xã, huyện nơi đã đăng ký trước đây mà UBND cấp xã, huyện nơi cá nhân cư trú cũng có thẩm quyền thay đổi, cải chính hộ tịch.

          + Tăng thẩm quyền cho UBND cấp xã trong  việc đăng ký khai sinh cho trẻ em sinh ra tại Việt Nam có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam thường trú tại khu vực biên giới, còn người kia là công dân của nước láng giềng thường trú tại khu vực biên giới với Việt Nam; kết hôn, nhận cha, mẹ, con của công dân Việt Nam thường trú ở khu vực biên giới với công dân của nước láng giềng thường trú ở khu vực biên giới với Việt Nam; khai tử cho người nước ngoài cư trú ổn định lâu dài tại khu vực biên giới của Việt Nam. Trước đây, thẩm quyền thực hiện các việc trên thuộc Sở Tư pháp.

          + Chuyển giao thẩm quyền đăng ký các sự kiện hộ tịch và ghi vào sổ hộ tịch  các sự kiện khai sinh, khai tử, kết hôn…có yếu tố nước ngoài từ Sở Tư pháp sang UBND cấp huyện.

- Cách thức nộp hồ sơ hộ tịch: Theo Nghị định 158 và Nghị định 06/2012/NĐ-CP sửa đổi bổ sung một số điều của các nghị định về hộ tịch, hôn nhân và gia đình và chứng thực thì: Việc nộp hồ sơ được thực hiện trực tiếp hoặc qua đường bưu điện. Để thuận lợi hơn cho người dân cũng như đẩy mạnh cải cách hành chính thì tại Điều 9 Luật Hộ tịch quy định ngoài 2 hình thức trên thì cá nhân có thể nộp hồ sơ trực tuyến.

- Lệ phí hộ tịch: Luật quy định cụ thể các trường hợp được miễn lệ phí hộ tịch, gồm: Đăng ký hộ tịch cho người thuộc gia đình có công với cách mạng; người thuộc hộ nghèo; người khuyết tật; Đăng ký khai sinh, khai tử đúng hạn, giám hộ, kết hôn của công dân Việt Nam cư trú ở trong nước.

- Về sổ hộ tịch: Luật hộ tich quy định các sự kiện hộ tịch chỉ đăng kí vào 01 sổ hộ tịch giấy, sau đó cán bộ tư pháp hộ tịch phải lưu các nội dung đã ghi trong sổ giấy vào Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử để lưu giữ thông tin hộ tịch của cá nhân (song song với cơ sở dữ liệu giấy), đồng thời kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, các Bộ, ngành, địa phương có thể lấy thông tin cá nhân từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để giải quyết thủ tục hành chính cho người dân (trước đây Nghị định 158 quy định chế độ lưu 2 sổ giấy về hộ tịch).

Quy định như vậy một mặt sẽ khắc phục được tình trạng không thống nhất về thông tin cá nhân trên hồ sơ, giấy tờ cũng như trong các cơ sở dữ liệu có liên quan và mặt khác là sự cải cách đáng kể thủ tục hành chính, đơn giản hóa giấy tờ công dân và cơ sở dữ liệu liên quan đến quản lý dân cư.

- Về cấp trích lục hộ tịch: Theo quy định của Nghị định 158 thì khi công dân đăng ký hộ tịch thì cơ quan có thẩm quyền cấp 01 bản chính, còn bản sao cấp theo yêu cầu của công dân chứ không bắt buộc phải cấp. Còn theo Luật Hộ tịch thì: Khi đăng ký hộ tịch, cơ quan đăng ký hộ tịch cấp 01 bản chính trích lục hộ tịch cho người yêu cầu đăng ký hộ tịch, trừ việc đăng ký khai sinh, đăng ký kết hôn và bản chính trích lục hộ tịch được chứng thực bản sao.

Luật Hộ tịch đã bỏ quy định về đăng ký lại khai sinh, cấp lại bản chính giấy khai sinh. Trường hợp cá nhân muốn có các giấy tờ hộ tịch trên thì làm thủ tục để được cấp bản sao trích lục hộ tịch về sự kiện hộ tịch đã đăng ký.

            - Luật quy định việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin vào công tác đăng ký, quản lý hộ tịch. Chẳng hạn tới đây khi đăng ký khai sinh thì ngoài việc được cấp Giấy khai sinh, người được đăng ký khai sinh đồng thời được cấp Số định danh cá nhân. Số định danh cá nhân là số được cấp cho mỗi cá nhân, không lặp lại ở người khác; số này cũng chính là số Thẻ căn cước công dân được cấp khi đủ 14 tuổi. Như vậy, với việc cấp số định danh cá nhân khi đăng ký khai sinh, tỷ lệ đăng ký khai sinh chắc hẳn sẽ cao, tình trạng một người có 2 hay 3 giấy khai sinh, tùy tiện cải chính ngày tháng năm sinh sẽ không còn cơ hội để tồn tại nữa.

            * Thẩm quyền của công chức tư pháp hộ tịch cấp xã

Cán bộ Tư pháp hộ tịch là công chức cấp xã, giúp Ủy ban nhân dân cấp xã thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn trong đăng ký và quản lý hộ tịch. Đối với những xã, phường, thị trấn có đông dân cư, số lượng công việc hộ tịch nhiều, thì phải có cán bộ chuyên trách làm công tác hộ tịch, không kiêm nhiệm các công tác tư pháp khác.

 Trong lĩnh vực hộ tịch, công chức tư pháp - hộ tịch cấp xã có một số nhiệm vụ mới so với quy định trước đây :

+ Tuân thủ quy định của pháp luật có liên quan về hộ tịch;

+ Chịu trách nhiệm trước Ủy ban nhân dân cấp xã và pháp luật về việc đăng ký hộ tịch;

+ Tuyên truyền, phổ biến, vận động nhân dân chấp hành các quy định của pháp luật về hộ tịch;

+ Giúp Ủy ban nhân dân cấp xã đăng ký hộ tịch kịp thời, chính xác, khách quan, trung thực; cập nhật đầy đủ các sự kiện hộ tịch đã được đăng ký vào Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử;

+ Chủ động kiểm tra, rà soát để đăng ký kịp thời việc sinh, tử phát sinh trên địa bàn;

+ Đối với địa bàn dân cư không tập trung, điều kiện đi lại khó khăn, cách xa trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã, công chức tư pháp - hộ tịch báo cáo Ủy ban nhân dân cấp xã cho tổ chức đăng ký lưu động đối với việc khai sinh, kết hôn, khai tử;

+ Thường xuyên trau dồi kiến thức pháp luật để nâng cao năng lực và nghiệp vụ đăng ký hộ tịch; tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ do Ủy ban nhân dân hoặc cơ quan tư pháp cấp trên tổ chức;

+ Chủ động báo cáo, đề xuất Ủy ban nhân dân cùng cấp phối hợp với cơ quan, tổ chức kiểm tra, xác minh về thông tin hộ tịch; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin để xác minh khi đăng ký hộ tịch; phối hợp với cơ quan Công an cùng cấp cung cấp thông tin hộ tịch cơ bản của cá nhân cho Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

      Vậy theo Luật Hộ tịch mới, công chức tư pháp hộ tịch ngoài những nhiệm vụ thẩm quyền như trước đây; thì cần phải có trình độ tin học và sử dụng thành thạo máy tính điện tử phục vụ nhiệm vụ đăng ký hộ tịch vào cả sổ giấy và Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử. Hơn nữa, công chức tư pháp hộ tịch phải thường xuyên tham gia các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ để đáp ứng yêu cầu của việc quản lý hộ tịch theo hướng năng động hiện đại như quy định tới đây./.