Nguyễn Thị Thu Hường
Trưởng khoa Nhà nước - Pháp luật
Là cách thức tổ chức quyền lực
nhà nước, Nhà nước pháp quyền đã trở thành một giá trị văn minh của nhân loại.
Thừa nhận bản chất tiến bộ và khoa học của học thuyết về Nhà nước pháp quyền
hiện nay nhiều nước trên thế giới đang hướng tới xây dựng Nhà nước pháp quyền
(NNPQ). Tuy nhiên dựa trên những đặc trưng cơ bản của NNPQ mỗi quốc gia phải tự
tìm tòi và đưa ra được các mô hình xây dựng Nhà nước phù hợp với điều kiện của
riêng mình. Cùng với xu thế chung đó Việt Nam đang trong quá trình xây dựng
NNPQ xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Đó là một quá
trình đúc kết, kế thừa, vận dụng tư tưởng về NNPQ trong lịch sử tư tưởng nhân
loại, quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
1. Quá trình nhận thức của Đảng
ta về NNPQ xã hội chủ nghĩa (NNPQXHCN) của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân
luôn gắn liền với tên tuổi của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngay từ khi nước Việt Nam
Dân chủ Cộng hoà ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thấy rõ tầm quan trọng của
việc xây dựng một Nhà nước Việt Nam hợp hiến, hợp pháp. Chính vì vậy ngay từ
phiên họp đầu tiên của Hội đồng Chính phủ, Người đã nêu rõ 6 nhiệm vụ cấp bách
của cách mạng Việt Nam, trong đó có 2 nhiệm vụ liên quan đến xây dựng NNPQ đó
là: tiến hành tổng tuyển cử và xây dựng hiến pháp dân chủ. Nhà nước pháp quyền
XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân trong tư tưởng của Bác là Nhà nước
do nhân dân làm chủ, Nhà nước là cơ quan đại diện được nhân dân trao quyền để
thực hiện các quyền dân chủ của nhân dân.
Theo Người trong NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân thì
pháp luật phải được đề cao. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh quyền tự do dân
chủ của nhân dân nhưng luôn luôn gắn với kỷ luật: “Nhân dân hiện nay có tự do,
tự do trong kỷ luật. Mỗi người có tự do của mình nhưng phải tôn trọng tự do của
người khác”. Người còn nhấn mạnh: NN PQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân
dân là Nhà nước luôn bảo vệ và phát triển quyền con người. Nhưng quyền con
người theo Bác không chỉ là quyền cá nhân mà cao hơn là quyền bình đẳng dân
tộc, độc lập dân tộc. Bảo vệ quyền con người luôn là mục đích cao nhất của NNPQ
XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Cán bộ, công chức phải là “công
bộc” của nhân dân, có trách nhiệm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con
người. Người nói: “Chúng ta giành được tự do, độc lập rồi mà dân cứ chết đói,
chết rét thì tự do, độc lập ấy cũng chẳng làm gì. Dân chỉ biết rõ giá trị của
tự do, độc lập khi mà dân được ăn no, mặc đủ”.
Những ý tưởng về việc xây dựng
một Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân cũng được thể hiện trong nhiều
văn kiện của Đảng ta từ thời kỳ tiền khởi nghĩa. Tuy nhiên, những ý tưởng đó
chưa được hiện thực hóa trong hoàn cảnh đất nước đang bị thực dân Pháp đô hộ.
Đến khi cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công - kết quả tất yếu của quá trình
đấu tranh với sự đoàn kết của toàn thể nhân dân Việt Nam yêu nước - Nhà nước
Việt Nam dân chủ Cộng hòa, một Nhà nước kiểu mới, Nhà nước công nông đã ra đời
thì những ý tưởng về xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân được
thực hiện từng bước và ngày càng hoàn thiện trong quá trình xây dựng và phát
triển.
Tại Đại hội toàn quốc lần thứ II
năm 1951, Đảng ta đã xác định rõ: “Chính quyền là của dân, do dân”. Đó là Nhà
nước thể hiện ý chí, quyền lực, lợi ích của nhân dân. Vì mục tiêu xây dựng Nhà
nước của dân, do dân, vì dân, Đảng ta đi đến khẳng định: “Cho nên mặc dầu ở địa
vị nào, làm công việc gì, chúng ta cũng phải dính liền đến nhân dân, căn cứ vào
nhân dân mà định chủ trương và thi hành chủ trương. Chủ trương sai hay đúng,
thi hành được hay không là do chúng ta sát hay không sát với nhân dân”.
Văn kiện Đại hội II cũng xác
định: “Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa căn bản là một nước cộng hòa nhân dân”.
Vì lẽ đó, chính quyền nhà nước dân chủ nhân dân phải thể hiện: “một chính
quyền, một Nhà nước cách mạng do giai cấp công nhân và chính Đảng của nó lãnh
đạo”. Tuy nhiên, Đại hội II cũng nhận định rằng, chính quyền của ta “chỉ biết
dùng mệnh lệnh mà giải quyết mọi vấn đề với dân. Không chữa bệnh quan liêu, mệnh
lệnh này thì các Hội đồng nhân dân cũng chẳng qua là hình thức dân chủ, có vỏ
mà không có ruột”. Hiện nay, bệnh quan liêu mệnh lệnh đã
khá nặng trong các tổ chức chính quyền của ta từ trên xuống dưới. Nếu không chỉ
mặt, vạch trán nó, nêu tất cả tệ hại của nó để đánh lui nó, tiêu diệt nó thì nó
còn phát triển và làm hại nhiều hơn.
Những ý tưởng về Nhà nước pháp
quyền của dân, do dân, vì dân của Đảng ta đã được khẳng định trong Hiến pháp
năm 1946 và ngày càng được thể hiện rõ nét hơn và phù hợp hơn với từng giai
đoạn, nhiệm vụ cách mạng cụ thể trong các bản Hiến pháp năm 1959, 1980. Những
bản Hiến pháp này luôn đề cao các nguyên tắc về tôn trọng và bảo vệ quyền con
người, nguyên tắc bình đẳng, công bằng, công khai, minh bạch trong xây dựng và
thực hiện pháp luật.
Tuy nhiên, quá trình hình thành
quan điểm, tư tưởng của Đảng ta về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của
dân, do dân, vì dân gắn liền với quá trình thực hiện công cuộc đổi mới đất
nước, xuất phát từ những tiền đề kinh tế - xã hội và yêu cầu của đất nước cũng
như những tác động của xu thế hội nhập quốc tế.
* Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI đề ra chủ trương “cải cách
lớn” bộ máy nhà nước để đáp ứng yêu cầu của đường lối đổi mới (nhưng chưa đề cập đến
khái niệm NNPQ).
* Văn kiện Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá
VII lần
đầu tiên xác định: “Xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt nam của Nhân dân, do Nhân
dân, vì Nhân dân” và nêu cụ thể, toàn
diện những quan điểm, nguyên tắc, nội dung xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt
Nam. Từ đây, xây dựng Nhà nước pháp quyền trở thành chủ trương có tầm chiến
lược, bao trùm toàn bộ quá trình và nội dung đổi mới tổ chức, hoạt động của Nhà
nước.
* Văn kiện Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương
khóa VII là Hội nghị chuyên đề về nhà nước.
Vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền được coi là một trong 5 nguyên tắc xây dựng
Nhà nước và gắn với yêu cầu tăng cường pháp chế, quản lý xã hội bằng pháp luật,
nâng cao đạo đức XHCN.
* Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII và các
Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương khoá VIII cũng nhắc lại 5 quan điểm và các
nhiệm vụ xây dựng, kiện toàn bộ máy nhà nước. Đặc biệt Nghị quyết Hội nghị lần
thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương khoá VIII chỉ rõ: “Việc xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN trong điều kiện chuyển đổi nền kinh tế là nhiệm vụ mới mẻ, hiểu biết
của chúng ta còn ít, có nhiều việc phải vừa làm, vừa tìm tòi, rút kinh nghiệm”
* Văn kiện Đại hội lần thứ IX xác định “Xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng” là nhiệm vụ bao trùm.
* Văn kiện Đại hội Đảng X tiếp tục khẳng định Nhà nước ta
là Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân, chỉ rõ những đặc điểm của Nhà
nước pháp quyền XHCN và xác định 6 nhiệm vụ, giải pháp hoàn thiện Nhà nước pháp
quyền ở nước ta hiện nay trên cơ sở kế thừa, tiếp thu tinh hoa trong tư tưởng Hồ
Chí Minh về nhà nước pháp quyền.
* Văn kiện Đại hội Đảng XI: Đề cập toàn diện việc đẩy mạnh
xây dựng NNPQ XHCN.
2. Đảng ta xác định NNPQ XHCN Việt Nam có những đặc trưng cơ bản sau:
- Là Nhà nước thực sự của dân, do
dân, vì dân; bảo đảm tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân.
- Là Nhà nước tổ chức, hoạt động
theo nguyên tắc quyền lực Nhà nước là thống nhất, có phân công, phối hợp, kiểm
soát giữa các cơ quan nhà nước trong thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư
pháp.
- Là Nhà nước được tổ chức, hoạt
động trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật, đảm bảo tính tối cao của Hiến pháp và
pháp luật trong đời sống xã hội.
- Là Nhà nước tôn trọng, thực hiện và
bảo vệ quyền con người, quyền công dân; bảo đảm trách nhiệm giữa nhà nước và
công dân, thực hành dân chủ gắn với tăng cường kỷ cương, kỷ luật.
- Là Nhà nước do Đảng Cộng sản
Việt Nam lãnh đạo, đồng thời bảo đảm sự giám sát của nhân dân, sự giám sát và
phản biện xã hội của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức thành viên của Mặt trận.
- Là Nhà nước thực hiện đường lối
hoà bình, hữu nghị với nhân dân và các nước trên thế giới trên nguyên tắc tôn
trọng độc lập, chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can thiệp vào công
việc nội bộ của nhau và cùng có lợi; đồng thời tôn trọng và cam kết thực hiện các
công ước, điều ước, hiệp ước quốc tế đã tham gia ký kết, phê chuẩn.
Để tiếp tục xây dựng NNPQ XHCN của
Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân trong giai đoạn hiện nay cần tập trung vào
những phương hướng sau:
- Phát huy dân chủ, bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân.
Phát huy dân chủ, bảo đảm quyền làm
chủ của Nhân dân là mục tiêu, phương hướng bao trùm trong xây dựng NNPQ ở nước
ta hiện nay.
Trong xây dựng nhà nước:
+ Nhân dân bầu các cơ quan đại diện; tham gia xây dựng,
đánh giá chính sách pháp luật và quản lý nhà nước; có quyền giám sát, chất vấn,
khiếu nại, tố cáo, yêu cầu công khai, thanh tra kiểm tra hoạt động của các cơ
quan nhà nước, cán bộ, công chức.
+ Qua hình thức: dân chủ
trực tiếp và gián tiếp.
Trong quản lý xã hội:
Thông qua các thể chế đã được ban
hành, tự nguyện hoặc thông qua các tổ chức thực hiện những nhiệm vụ phát triển
kinh tế, xoá đói giảm nghèo, phòng chống tệ nạn, xây dựng nếp sống văn minh...
- Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức
thực hiện pháp luật.
Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp
luật được xác định là yêu cầu
khách quan và cấp bách hiện nay.
Yêu cầu chung là: Xây dựng, hoàn
thiện cả nội dung và hình thức của hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu quản lý
nhà nước bằng pháp luật. Mục tiêu là phấn đấu đến năm 2020 xây dựng được một hệ
thống pháp luật tương đối đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, khả thi, đủ về số lượng
và đảm bảo về chất lượng, có tính ổn định đảm bảo tất cả các lĩnh vực quan
trọng của đời sống xã hội đều được trực tiếp điều chỉnh bằng luật và bộ luật
nhằm phát huy vai trò của pháp luật trong quản lý nhà nước, quản lý xã hội,
trong phát triển kinh tế nhiều thành phần, hoạt động theo cơ chế thị trường
nhưng bảo đảm định hướng XHCN và phát triển bền vững, đồng thời đảm bảo chủ
động hội nhập, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Cùng với việc đẩy mạnh công tác
xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong một nhà nước pháp quyền điều
quan trọng hơn là đảm bảo cho các quy định của pháp luật phải được thi hành
trên thực tế. Muốn vậy phải đẩy mạnh các hoạt động tổ chức, thực hiện pháp luật
mà trước hết là công tác tuyên truyền, phổ biến, giải thích, hướng dẫn thực
hiện pháp luật; mở rộng các hoạt động dịch vụ và tư vấn pháp lý trong xã hội.
Chấn chỉnh tổ chức và hoạt động của luật sư, công chứng, giám định, hộ tịch và
thi hành án.
- Đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội.
Nâng cao chất lượng, hiệu quả việc thực
hiện các chức năng của Quốc hội đó là chức năng lập pháp, chức năng giám sát và
quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.
Phát huy vai trò, nâng cao năng lực
hoạt động của đại biểu trong đó việc đảm bảo chất lượng của đại biểu Quốc hội
phải được đưa lên hàng đầu.
Tiếp tục kiện toàn các cơ quan
của Quốc hội, nâng cao vai trò của các uỷ ban và Hội đồng dân tộc.
Tăng cường mối quan hệ giữa Quốc
hội với nhân dân bằng cách thông tin đầy đủ, kịp thời cho nhân dân biết về
những việc Quốc hội bàn và quyết định. Đảm
bảo tốt các điều kiện để Quốc hội hoạt động.
- Cải cách nền hành
chính nhà nước.
Cải cách nền hành chính nhà nước
để đến năm 2020 cải cách thể chế, xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán
bộ, công chức, viên chức, chú trọng cải cách chế độ tiền lương nhằm tạo động
lực thực sự để cán bộ, công chức, viên chức thực thi công vụ có chất lượng và
hiệu quả cao, nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính và dịch vụ công.
- Đẩy mạnh cải cách tư pháp.
Tư pháp là một nội dung quyền lực
Nhà nước, trong đó các cơ quan có thẩm quyền áp dụng pháp luật để phát hiện,
xem xét đánh giá các hành vi vi phạm pháp luật hoặc các sự kiện, các tranh chấp
pháp luật để đưa ra các phán quyết đối với các cá nhân và tổ chức có liên quan.
Trong điều kiện xây dựng Nhà nước
pháp quyền cải cách tư pháp để hướng tới việc thực hiện triệt để các nguyên tắc
khi thực hiện quyền tư pháp như: khách quan, vô tư, công bằng, độc lập, chỉ
tuân theo pháp luật, nguyên tắc mọi công dân bình đẳng trước pháp luật và trước
các cơ quan tố tụng…
- Xây dựng đội ngũ
cán bộ, công chức, viên chức đủ năng lực, phẩm chất đáp ứng yêu cầu xây dựng
NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
Trong NNPQ XHCN của Nhân dân, do
Nhân dân, vì Nhân dân đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức cần phải đáp ứng
những yêu cầu sau: Có năng lực chuyên môn, có tinh thần trách nhiệm, mẫn cán, tự
giác thực hiện chính sách, pháp luật và các quy định về đạo đức công vụ, tôn trọng,
lắng nghe ý kiến của nhân dân.
- Đẩy mạnh đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng và những
hiện tượng tiêu cực khác trong bộ máy Nhà nước.
Để đấu tranh chống quan liêu,
tham nhũng và những hiện tượng tiêu cực khác trong bộ máy Nhà nước cần phải:
+ Đánh giá đúng thực trạng và kết
quả đấu tranh với bệnh quan liêu, tham nhũng.
+ Nhận thức đầy đủ tầm quan trọng,
quan điểm, thái độ đối với cuộc đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng.
+ Triển khai đồng bộ các giải pháp
phòng chống quan liêu, tham nhũng.
- Đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với nhà
nước trong điều kiện xây dựng NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
Cần phải nhận thức đúng đắn tính
tất yếu, khách quan của việc giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với
Nhà nước xuất phát từ bản chất cách mạng, khoa học, vai trò sứ mệnh lịch sử của
Đảng và mục đích lý tưởng đấu tranh của Đảng Cộng sản, xuất phát tự thực tiễn
đấu tranh cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Sự lãnh đạo của Đảng đối với quá
trình xây dựng NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân phải bao quát
toàn bộ tổ chức và hoạt động của nhà nước.
4. Trường Chính trị Trường Chinh
- nơi đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức cho toàn tỉnh đã tích cực
triển khai nội dung liên quan đến vấn đề xây dựng NNPQ XHCN của Nhân dân, do
Nhân dân, vì Nhân dân đặc biệt là phương hướng xây dựng NNPQ.
- Đảng uỷ nhà trường quán triệt
sâu sắc nội dung lý luận về NNPQ XHCN qua việc triển khai học tập nghị quyết
của Đảng đến từng cán bộ, đảng viên. Yêu cầu vận dụng lý luận về NNPQ XHCN vào
nội dung bài giảng của từng giảng viên vì trong hầu hết các chương trình đào
tạo, bồi dưỡng mà nhà trường đảm nhiệm đều có những nội dung liên quan đến vấn
đề xây dựng NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, qua đó nâng cao
nhận thức của đội ngũ cán bộ, giảng viên, nhân viên nhà trường nói chung và
hàng nghìn lượt học viên về NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
- Đối với từng đơn vị khoa,
phòng, từng cán bộ, giảng viên đã chủ động, tích cực nâng cao nhận thức về NNPQ
XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân và tích cực thực hiện các phương
hướng trong xây dựng NNPQ XHCN. Các phong trào do nhà trường phát động đều tập
trung vào việc thực hiện các phương hướng này:
+ Việc phát huy dân chủ và quyền
làm chủ của cán bộ, giảng viên, nhân viên trong nhà trường được đảm bảo như
việc thông tin và giải quyết kịp thời chế độ, chính sách đối với đội ngũ cán
bộ, giảng viên, nhân viên nhà trường đảm
bảo quyền lợi cho người lao động. Thông qua hội nghị với cán bộ chủ chốt hoặc
hội nghị với toàn thể cán bộ, giảng viên, nhân viên trong nhà trường Ban Giám
đốc đã huy động được sự quan tâm, đóng góp ý kiến vào các chủ trương, quyết
định liên quan đến công tác đào tạo, bồi dưỡng và các hoạt động khác của nhà
trường góp phần phát huy trí tuệ tập thể và nâng cáo chất lượng giảng dạy, phục
vụ trong nhà trường.
+ Nhà trường đặc biệt chú trọng
đến việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên, nhân viên cả về chuyên
môn, nghiệp vụ và trình độ lý luận chính trị cũng như đạo đức cách mạng để đáp
ứng yêu cầu hiện nay góp phần vào việc thực hiện phương hướng xây dựng NNPQ
XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
+ Phong trào đấu tranh chống quan
liêu, tham nhũng và những biểu hiện tiêu cực khác trong nhà trường đã được chú
ý và đem lại kết quả nhất định. Trong nhiều năm liền Đảng bộ nhà trường luôn
được công nhận là Đảng bộ trong sạch, vững mạnh tiêu biểu, không có biểu hiện
quan liêu, tham nhũng cùng những tiêu cực khác. Nhà trường luôn là một khối
đoàn kết, thống nhất, hoàn thành và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.
Xây dựng NNPQ XHCN của Nhân dân, do Nhân dân,
vì Nhân dân là yêu cầu khách quan, cấp bách đòi hỏi quá trình phấn đấu thực
hiện đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp. Với quá trình nhận thức liên tục và sáng
tạo, vận dụng phù hợp với điều kiện hoàn cảnh của đất nước Việt Nam đang từng
bước xây dựng thành công NNPQ XHCN Việt Nam thực sự của Nhân dân, do Nhân dân,
vì Nhân dân./.
|
